Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – İlk duyulduğunda Meksikalı mafya liderlerini andıran isimleriyle dikkat çeken iki meteorolojik olay, son günlerde gündemden düşmüyor. ‘El Niño’ ve ‘La Niña’ adındaki iki hava olayıyla ilgili ‘Biri bitti, diğeri başlıyor’ yönündeki haberler ise gerçekten biraz uzak. Sıcak ve soğuk hava dalgalarının deniz suyu üzerindeki etkileri olan iki kardeş olayın aslını ve geleceğini CNN Türk Meteoroloji Danışmanı Prof. Dr. Orhan Şen Milliyet.com.tr için açıklığa kavuşturdu.
KİM BU EL NİÑO VE LA NİÑA?
El Niño’da sıcak su doğuya, Amerika kıtasının batı kıyısına doğru itiliyor. El Niño İspanyolcada ‘Küçük Çocuk’ anlamına geliyor. Güney Amerikalı balıkçılar, Pasifik Okyanusu’ndaki olağandışı sıcak su dönemlerini ilk kez 1600’lerde fark etmişti. Bu olaylar için kullandıkları tam isim ‘El Niño de Navidad’dı. ‘Navidad’ her yıl 25 Kasım’da kutlanan Hristiyan bayramı yani, ‘Noel’ anlamına geliyor. El Niño ismine Navidad eklenmesinin nedeni ise genellikle Aralık ayı civarında zirveye çıkıyor olmasından kaynaklanıyor.
La Niña ise İspanyolca’da ‘Küçük Kız’ anlamına geliyor. La Niña’ya bazen El Viejo, El Niño karşıtı veya kısaca “soğuk bir olay” da deniyor. El Niño’nun tam tersi bir etkiye sahip olan La Niña olayları sırasında alize rüzgarları normalden daha da güçlü oluyor ve daha fazla sıcak suyu Asya’ya doğru itiyor. Amerika kıtasının batı kıyısı açıklarında yukarıya doğru yükselmeler artıyor ve soğuk, besin açısından zengin sular yüzeye çıkıyor. Bu iki zıt akıntının ise Avrupa ve Türkiyeyi etkileyebileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Orhan Şen de yaşanan durumu şöyle açıkladı:
“El Niño ve La Niña, bunlar birbirinin zıt kardeşleri aslında. El Niño Doğu Pasifik’teki yani Güney Amerika’nın batı kıyısındaki deniz yüzey sıcaklığındaki değişimle ilgili. Eğer deniz yüzey sıcaklığı artarsa bu duruma ‘El Niño’ diyoruz. İspanyolcada ‘Yaramaz çocuk’ anlamına geliyor. Sıcaklık azalırsa da ‘La Niña’ diyoruz. Bunların ikisine ‘ENSO’ denir. 2021 ve 2022 yılında La Niñalı bir yıldı. 2023’ün Mayıs-Haziran ayı gibi El Niño başladı. Deniz yüzey sıcaklığı arttı. Isınmayla birlikte yukarı hareket oluyor, alizelerin yönleri değişiyor. Deniz yüzeyindeki bu olay tüm dünyayı etkiliyor. El Niño sıcak hava olarak başladı. Hem Türkiye hem Avrupa için ‘Bu sene aşırı sıcaklara dikkat edin’ demiştik. El Niño dünyada sıcaklıkları artırır, onun karakteridir.”
‘REKOR SICAKLIKLARIN SEBEBİ EL NİÑO’
El Niño’nun 2023 yılının mayıs ayından itibaren etkisini gösterdiğini belirten Prof. Dr. Şen, yaz aylarında en yüksek ortalama sıcaklıkların alınmasında ve havaların ılıman ilerlemesinde deniz yüzey sıcaklıklarının etkisi olduğunu söyledi.
Prof. Dr. Orhan Şen, “Mesela eylül ayında belki de ölçülmüş sıcaklıklar ortalama değer arasında en yükseğiydi. Muhtemelen ekim de öyle olacak muhtemelen. El Niño sıcak hava ve kuraklık demektir. Yaz aylarında kuvvetlendi ve bu kış da devam edecek. Mart ayı gibi nötrleşmeye başlayacak ve mevsim normallerine dönmeye başlayacak. Bu büyük meteorolojik sistemler her zaman olmazlar. La Niña 2 sene devam etti, şimdi de El Niño devam ediyor. Mart’ta etkisini kaybedecek, bir süre nötr gider ama tekrar El Niño mu La Niña mı başlar şu an bilemeyiz” diye konuştu.
‘KAR VE YAĞMUR AZ, AVRUPA YAKASI İÇİN ALARM’
Barajlardaki doluluk oranlarının düşüşü ve son günlerde mevsim normalleri dışında seyreden sıcaklıkların de El Niño kaynaklı olduğunun altını çizen Prof. Dr. Şen, kış aylarında beklenen kar ve yağmurlarla ilgili de dikkat çekici açıklamalar yaptı:
“Bu sene çok kar yağmur yok. Türkiye ve Avrupa orta enlemlerde kar yağışı az. Kasım ayı geldi, Anadolu’da daha kar yok. Anadolu’da kar olmaması El Niño etkisidir, kış ayları ılık geçer. Mevsim normallerinin üstünde sıcaklık demek, kar yağışının ve kar örtüsünün az olması demek. İstanbul’da birkaç saat kar örtüsü olur belki. Anadolu’da geçtiğimiz yıllarda 4 ila 5 metre olan kar yüksekliği nehir ve barajı beslerdi. İçme ve sulama suyu barajına buharlaşma olmadan su aktardığından kar, yağmurdan daha değerlidir. 15 Kasım’dan sonra ise Anadolu’da bir yağış gözüküyor. Ancak hemen La Niña’ya da geçmiyor, bir süre nötrleşme süreci olacak.”
1880 ila 2020 yılları arasında El Niño ve La Niña dalgaları verileri
Prof. Dr. Orhan Şen sözlerini sonlandırırken, su tasarrufu yönünde de uyarılar bulundu. Bu gidişle büyükşehir belediyesinin önlem alması gerekeceğini de vurgulayarak, “Barajları korumamız lazım, doluluk oranları yüzde 17. Özellikle Avrupa yakasında suyu korumak gerekiyor. Tasarruf yapmak lazım. Büyükşehir belediyesi ne önlem alır bilemeyiz ama bu gidişle su kesintileri olabilir” dedi.
